Dünyadaki iş modelini değiştiren, Time dergisi tarafından 1991’de yılın adamı seçilen Jeff Bezos’tan söz ediyoruz. Küba göçmeni bir ailenin çocuğu olarak Amerika’ya gelen Bezos, internette hayallarini gerçekleştirdi.
İnternetin yeni yeni geniş halk kitlelere yayılmaya başladığı yıllarda internette kurduğu kitapçı dükkanı Amazon.com’la yeni bir iş modeli oluşturan Jeff Bezos, elektronik ticaretin geleceğinin çerçevesini çizen kişidir. Bezos, Amazon.com alan adını 1 Kasım 1994’te tescil ettirmişti. Oysa biraz geriye dönersek internetteki ilk kitapçının Amazon.com olmadığını görebiliriz. Amazon.com bu alanda en büyük başarıyı gösteren site olduğu için adından söz ettirdi ve liderliğe yükseldi. Bugün karşısında bir çok rakip bulunmasına rağmen yine de Amazon.com internet dünyasında yerini koruyor.
Amazon.com ilk değil
İnternet üzerindeki ilk kitapçı, 25 Ağustos 1991 yılında alan adını tescil ettiren Computer Literacy’dir. (clbooks.com). Amazon.com kadar gelişmiş bir sistem kullanmayan clbooks.com, müşterilerinden siparişleri e-posta ile alıyor, müşteriler kredi kartı numaralarını şirkete imzaladıkları bir faks mesajıyla birlikte gönderiyorlardı. Geçen zaman içinde kullanılan sistemler geliştikçe şirketler arasındaki teknoloji farkı da kalmadı.
Aradaki teknoloji farkını, clbooks.com’un 1991’de, Amazon.com’un ise 1994’te kurulmuş olduğuna bakarsak makul karşılamamız mümkündür. Bir diğer husus ise, clbooks.com’un yöneticileri Don Doernherg ve Rachel Unkefer’ın Amazon.com’un kurucusu Jeff Bezos kadar teknolojiye aşınalığının bulunmamasıdır. Bezos, teknolojik projeler geliştirecek düzeyde bilgisayarlara aşinaydı.
Yeni iş modeline giriş
clbooks.com’un faaliyete geçmesinin ardından bir yıl içinde iki kitapçı daha internette faaliyete geçti. Ohio’da Cleveland merkezli Book Stacks Unlimited, books.com alan adını 9 Ekim 1992’de, Massachusetts’de Cambridge merkezli Wordsworth da wordsworth.com alan adını 23 Aralık 1992’de tescil ettirdi.
Bu üç firma interneti bugünkü kadar gelişmiş imkanlarıyla kullanmasalar da yeni iş modeli üzerinde çalışmaya başlamışlardı. Amazon.com’un kurulduğu 1994’te Bezos’un önünde daha iç açıcı bir tablo vardı. Herşeyden önce, bilgisayarlar ev ve ofislere girmeye başlamış, bu araçları kullanmak artık Amerikalılar için çok sıradan olmuştu. Bu aşamada dönüp Türkiye’ye bakarsak, neden e-ticaretin gelişmediği sorusuna cevap ararken, önümüzdeki en büyük engelin bilgisayarlaşma oranının çok düşük oluşu karşımıza çıkacaktır.
İnternet yüzde 2300 hızlı büyüyordu
1994’te çalıştığı firma için e-ticaret konusunda araştırma yapan Bezos, yüzde 2300 hızla büyüyen internetin gücünün farkındaydı. Hazırladığı raporda internette satılabilecek 20 çeşit ürün listesi çıkaran Bezos, bu listenin en sonuna kitabı yerleştirmişti. Giyimden, müzik CD’lerine kadar çeşitli ürünlerin yer aldığı listede en sonunda kitapta karar kıldı.
Çünkü kitap herkesin bildiği bir üründü ve o dönemde 3 milyonu aşkın çeşit satışa hazırdı. Amerika’da yaygın bir şekilde bulunan kitapçı zincirleri binlerce kitabı bulundurarak okuyucuya büyük bir çeşitlilik sağlıyordu.
Bu kadar çeşit ancak internetteki kitapçıda olur
Bezos, milyonlarca kitabı aynı dükkan içinde bulundurup müşterilere sunabileceği bir iş modelini ancak internette yapabileceğini biliyordu. Fiziki mağazalarda kitap stoku riski bulunmasına karşın internette açılacak bir mağazada böyle bir risk sözkonusu değildi. Müşteri talep ettiği anda kitap, dağıtımcılardan hemen temin edilip aynı gün posta ile alıcıya gönderilebilirdi.
İnternette kitap satmayı öngören projesi hazırdı ama beklemediği bir şey oldu. Patronu David Shaw’a bu fikri kabul ettiremedi. Fakat bu fikri uygulamakta kararlıydı. Büyük bir hızla büyüyen internete kayıtsız kalamazdı hemen istifa etti. İstifa kararı biraz Shaw’ın aklını başına getirir gibi olduysa da Bezos’u kararından geri döndüremedi.
Kapıdan bozma masa
Evinin garajında bir kaç bilgisayar, kapıdan bozma masa gibi kendine özgü araçlar kullanan Bezos, ikna edebildiği arkadaşlarıyla birlikte Amazon’com’un yazılım ve kitap veritabanını geliştirmeye başladı. Bezos, Amazon.com’u geliştirirken daha önce internette faaliyete geçmiş kitapçı dükkanlarından da yararlandı. Hatta bu firmaların sistemlerini test etmek için defalarca kitap siparişi verdi Bezos ve ekibi.
Büyük başarı grafiği
16 Temmuz 1995’te Amazon.com web sitesi resmi açılışını yaptı. “Dünyanın en büyük kitapçısı” sloganıyla yayına başlayan sitenin ana sayfasında “Amazon.com Books’a hoşgeldiniz! Bir milyon kitabı tarayın. Her zaman düşük fiyatların tadını çıkarın” yazılıydı.
Site açıldıktan kısa bir süre sonra siparişler yağmaya başladı. Siparişleri yetiştirmek için yeni ve geniş mekanlarla yeni elemanlara ihtiyaç vardı. Amazon.com büyüdükçe büyüdü ve bir efsane oldu. Hisse senetlerine olan ilgi arttı, yeni ekonomi modelinin ne olduğunu tüm dünyaya gösteren ilk örnekti Amazon.com. Ve kendinden önce kurulan internet kitapçılarının yakalayamadığı bir başarı grafiği elde etti.
Time yılın adamı seçti
1999’da Time dergisi Bezos’u yılın adamı seçti. 35 yaşındaki Bezos, yılın adamı seçilen en genç dördüncü kişiydi. Önünde sadece 1927’de seçilen 27 yaşındaki Charles Lindbergh, 1952’de seçilen 26 yaşındaki Kraliçe II. Elizabeth ve 1963’te seçilen 34 yaşındaki Martin Luther King Jr. vardı. Dergi, Jeff’i şöyle tanımlıyordu: “Hiç kuşkusuz, sanal ticaretin kralı… ve geleceğimizin temellerini atmaya yardım eden biri.”
Kaynak: Amazon.com ve Yaratıcısı Jeff Bezos, Robert Spector, Scala Yayıncılık, İstanbul 2001, 265 sayfa.
Melih Bayram Dede, Kitap Haber, Ağustos-Eylül 2003.