Eser sahibi ve yayıncıların en büyük sorunu korsan kitap. Büyük emekler vererek hazırlanan kitapların bir gecede çoğaltılıp işporta tezgâhlarına düşmesi bilindik hikâye. Şimdi de çok satan kitapların elektronik nüshaları internette korsan olarak dağıtılıyor.
Elektronik kitapların yayıncı ve eser sahibinin emeklerini çalmaya bir etkisi var mı? Bu açıdan değerlendirildiğinde, bilgisayar korsanlarının ücretli satılan e-kitapları internet üzerinden ücretsiz dağıtıyor olması endişesi birçok yayıncının korkulu rüyası. Nasıl matbu (basılı) bir kitapta, yayıncı eseri çeşitli aşamalardan geçirerek kitap haline getiriyor ve dağıtım yoluyla okura ulaştırıyor ve bu süreçten hem eser sahibi hem de yayıncı gelir elde ediyorsa, aynı süreç ücretli satılmak üzere hazırlanan e-kitaplar için de geçerli.
Türkiye’de piyasada satılan kitapların hem matbu hem de e-kitap halinde satılması pek rastlanmış bir şey değil. Ancak yurtdışında bunun tecrübeleri yaşandı. Adobe Acrobat yazılımıyla PDF formatında oluşturulan ve sadece satın alanların okuyabilmesi için şifrelenen e-kitapların şifreleri Dmitry Sklyarov adlı bir Rus internet korsanı (hacker) tarafından kırılmış ve normalde ücretli satılan e-kitaplar ücretsiz olarak internette dolaşır olmuştu. Geliştirdiği yazılıma, ?Advanced e-book processor? adı veren Sklyarov, öncelikle PDF dökümanlarının şifreleme mekanizmasının güvenilirliğini sarsmış, bu da Adobe şirketinin imajını olumsuz yönde etkilemişti. Adobe firması olay üzerine hemen harekete geçti ve Las Vegas?ta yapılan DEF CON Hacker Konferansı?na katılan Sklyarov, burada FBI tarafından telif haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle tutuklandı. Birleşik Devletler Telif Hakkı Kanunu?nu (DMCA) ihlal etmekle suçlanan Sklyarov, konferansta yaptığı konuşmada dijital kitapları kopyalayan, kağıda basabilen ve diğer bilgisayarlara transfer edilebilen bir yazılım geliştirdiğini övünerek anlatmıştı. Sklyarov daha sonra 50 bin dolar kefaletle serbest bırakıldı.
Metal Fırtına?nın e-korsanı nette geziyor
Diğer yandan konunun bir de yayıncıların dışında kalan ayağı var. Bir çok ?Robin Hood? fikirli kişi bugün, piyasada çok tutan kitabı, e-kitap olarak hazırlayıp (veya yayıncıya gönderilen dosyasını ele geçirip) internetten bedava dağıtıyor. Örneğin çok satan bir kitabın, yayınevine gönderilen birebir Word dosyasını internette görünce acaba yayınevinde köstebek mi var diye düşünmeden edemiyor insan. Bir başka ihtimal de, yazarın çevresinde bir köstebek olma ve dosyayı internete sızdırma ihtimali. Her ne şekilde olursa olsun, yazar ve yayıncının rızası olmadan bir kitabın bedava internetten dağıtılması doğru değildir.
Bugün Google’da ?bedava e-kitap? diye bir arama yapsak, çok sayıda popüler kitabı rahatlıkla PDF gibi formatlarda edinebileceğimizi görürüz. Bunun son örneği, gündem yaratan ve büyük ilgi gören Metal Fırtına. Söz konusu kitap, bedava edinilebilecek e-kitaplar arasında başı çekiyor. Yayıncısı tarafından bedava dağıtılmak üzere hazırlanmış bir kitabın internetten dağıtılmasına kimsenin bir diyeceği olamaz. Ancak, yayıncısının izni olmadan, korsan yollarla edinilmiş kitap metinlerinin internetten dağıtılması suçtur. Hem yazarın, hem yayıncının emeği bu şekilde çalınmış olmaktadır. Bu konuda henüz yasal bir mücadele başlatılmış değil. Çünkü bu durumun yol açtığı zarar, yayıncıları sarsacak kadar büyük boyutlara ulaşmadı henüz. Oluşan zarar en azından işportada satılan korsan kitabın verdiği zarar kadar büyük değil. Zarar büyüdükçe hukuki bir mücadeleye sahne olabilir yayıncılık dünyası.
İlk elektronik kitap hangisi?
Her konuda ?ilk?ler dikkat çekmiş, zaman zaman da tartışma konusu olmuştur. Elektronik kitap konusunu araştırırken, Türkiye’de ilk elektronik kitabın hangisi olduğu konusunda da bir fikir ayrılığı gözlemledim. 1990?lı yıllarda e-kitap yayınlayan kişiler arasındaydı bu ihtilaf. Olaya farklı bir açıdan bakarak bu sorunu çözümleyebiliriz.
Elektronik kitaplar aslında yeni bir olgu değil. Bilgisayarlar ortaya çıktığından, daha doğrusu yaygınlaştığı 1970?li yıllardan bu yana çeşitli formatlarda bilgi, bilgisayarlar arasında el değiştiriyor. Bu bilgi içeren dosyaların bilgisayarlar arasında dağıtıldığı düşünüldüğünde herhangi bir kitaba, Türkiye’nin ilk e-kitabı demenin doğru olmayacağı gerçeği ortaya çıkar. Çünkü, ister bir bilgisayar ya da bir yazılım kullanmayı anlatan 5-10 sayfalık bir dosya bile olsa, bu e-kitap olarak tanımlanabilir.
Eğer, sözkonusu uyuşmazlık, Acrobat PDF veya Microsoft Reader ile yaratılmış e-kitap dosyalarındaki ilk olmak ise, bunu tespit etmek neredeyse mümkün değil. Ve bir o kadar da gerekli değil.
Bir dönem Cumhuriyet gazetesi de, okurlarına verdiği kitapları aynı gün web sitesinden zip formatında e-kitap olarak da dağıtıyordu. Bu anlamda, Cumhuriyet gazetesini de, Türkiye’de e-kitap alanında öncü kabul etmek gerekir.
Türkiye’deki en büyük iki internet kitapçısından biri olan Ideefixe?in yayınladığı ve satışını yaptığı ilk e-kitap, Ahmet İnam?ın Pan Yayıncılık?tan çıkan ?Hayatımızdaki İnce Şeylere Dair? adlı eserinin bazı bölümleridir. Ideefixe?te, Hakan Günday?ın ?Kinyas ve Kayra? adlı eserinin de 50 sayfalık bölümü e-kitap olarak bulunmaktadır.
Türkiye’de e-kitap denince altkitap.com akla gelir
Bunların yanısıra Türkiye’de e-kitabın gelişmesi için faaliyet gösteren bir site var: Altkitap.com. Bu site, elektronik kitap yayıncılığı yapıyor. Şu anda kadar yayınlanan elektronik kitapların indirilip okunabildiği Altkitap.com, eserini e-kitap olarak yayınlatmak isteyenlere de yardımcı oluyor. Altkitap.com?un en dikkat çekici yönü, eserlerin yayın öncesi ciddi bir editöryal değerlendirmeden geçirilmesi.
Bir başka dikkat çeken elektronik kitap sitesi ise www.exlibrary.com adresinde ziyaretçilerini ağırlıyor. Konuyla ilgili hem genel ve teknik bilgi, hem de e-kitap örnekleri içeren siteyi, bu alanda arayıp da bulabileceğiniz en geniş kaynak olarak nitelemek yanlış olmaz. Elektronik kitap konusunda bilgi veren ve ücretsiz e-kitap hazırlama ve dağıtım hizmeti veren bir site ise www.ekitap.gen.tr adresinden yayında. Sözkonusu sitede, kendi e-kitabınızı oluşturmak için gerekli bilgiler ve e-kitap konusunda makaleler bulabilirsiniz. Kitabını yayınlatma imkânı bulamayan bir çok yazar da kendi adına açtığı sitelerde kitaplarını web üzerinden okuma imkânı sağlıyor. Bu sitelerden biri de, Ali Targa?nın kitaplarını okuyabileceğiniz www.alitarga.com. Sitede, bilimkurgu romanları yazan Targa?nın şimdilik iki kitabını okumak mümkün. Targa?nın diğer kitaplarının siteye yüklenmesi için ise çalışmalar sürüyor.
E-kitabın geleceği karanlık mı?
Clickshare adlı şirketin Genel Müdürü James B. Shaffer, e-kitap yayıncılığının geleceğini karanlık gördüğünü söylemişti. Washington DC?de düzenlenen ?e-Book 2000 Konfreansı?nda konuşan Shaffer, basılı kitapları kastederek, ?Düzleştirilmiş ölü ağaçtan imal edilenler hala revaçta ve çok daha ilerde? demişti. O günlerde e-kitap daha çok yeniydi. Aradan 1 ay gibi bir süre geçtikten sonra internetteki ilk ve en büyük kitap mağazası, Amazon.com e-kitap satışına başladığını duyurdu.
İnternetteki ilk kitap mağazası olan Amazon.com, e-kitap satışına 2000 yılının Aralık ayında başladı. Oysa, Amazon.com?un kurucusu Jeff Bezos, daha önce yaptığı bir açıklamada e-kitaplarda gelecek görmediğini söylemişti. Amazon e-kitap mağazası Microsoft Reader, Adobe Acrobat Reader ve Adobe Reader formatlarını destekliyor. Amazon.com Kitaplar Genel Müdürü Lyn Blake e-kitap satışına başlamalarıyla ilgili Internet.com?a yaptığı bir açıklamada, ?E-kitaplar okurlara herşeyiyle yeni bir dünyanın kapılarını açıyor? demişti. Bu olgu kuşkusuz, okurlar açısından olduğu kadar yeni ticari potansiyel olduğu için de önemliydi.
Amazon.com?un yanısıra, onun en büyük rakiplerinden Barnes & Noble.com da e-kitap mağazası açtı. Barnes & Noble.com’un, basımdan sorumlu başkan yardımcısı Michael Fragnito, Adobe ile e-kitap formatı konusunda anlaştıklarında, ?Adobe PDF’nin kullanımı, okuyuculara, matbaadan çıkmış bir kitap okumakla aynı görsel deneyimi yaşama olanağını tanıyor ve fakat bunun yanında etkileşimliliğin, ek faydasını ve yayıncılar için basıma izin verip vermeme tercihi sunuyor? açıklamasında bulunmuştu.
Ödüle değer e-kitap bulunamamış!
Geçen yazıda, e-kitapta niteliksizlik tehlikesine dikkat çekmiştim. Bunu doğrulayan bir gelişmeyi geç de olsa öğrenmiş bulunuyorum. Bilgi Yayınevi 2003 yılında şiir dalında ekitap yarışması düzenlemişti. Bu yarışmanın sonuçlarını gözden kaçırmışım. Meğer, 28 Şubat 2004 tarihinde yarışma sonuçlanmış ve yüzlerce dosyadan hiçbiri (niteliksiz nedeniyle olmalı) ödüle değer bulunmamış. Bilgi Yayınevi, yüzlerce dosyadan sadece 126’sının değerlendirmeye alındığını belirtiyor konuyla ilgili web sitesinde. (Bknz: http://www.kitap.gen.tr) “Seçici kurul, tarafından değerlendirmeye alınan dosyalar içinde ne yazık ki ödüle değer eser bulunamadığından, çoğunluk kararıyla bu sene ödül verilmemesi kararlaştırılmıştır.” cümlesi herşeyi açıkça özetliyor. Peki bu seçici kurulda kimler varmış derseniz, işte isimler: Ahmet Özer, Attilâ İlhan, Biray Üstüner, Cevat Çapan, Hidayet Karakuş, Hüseyin Yurttaş ve Sunay Akın.
Su akar yolunu bulur
Çıkan bu sonucu, “Diğer yarışmalarda da ödüle değer ürünler bulunamadığı oluyor” diye de değerlendirenler olabilir. Ancak burada ben, e-kitap oluşturulma sürecindeki bir sorundan bahsedeceğim. Normalde yayınevlerinde bir editöryal süreç ve tashih aşamasından söz edilirken, herkesin kendi kitabını aceleyle PDF (ya da başka biçime) formatına dönüştüreyim diye acele davrandığını düşünüyorum. Sorunun, kitapların bir ön okuma sürecinden, yazarının dışında başka biri tarafından değerlendirilme işlevinden yoksun hazırlanmasından kaynaklandığını düşünüyorum. Ancak yine de tüm bu yazdıklarım, bir durum tespiti yapmaktan ibaret, e-kitap konusunda karamsar davranmaya hiç gerek yok. Su akar yolunu bulur.
Melih Bayram Dede, Polen, Haziran 2005.